Vijf jaar geleden kwam een kleine groep kankerwetenschappers bijeen in een restaurant in een ontwijd kerkelijk ziekenhuis in Mainz, Duitsland, met een gedurfd plan: ze zouden hun nieuwe kankervaccin testen tegen een van de meest virulente vormen van de ziekte, kanker. berucht vanwege het gebrul, zelfs bij patiënten bij wie de tumoren waren verwijderd.
Het vaccin stopt deze terugvallen mogelijk niet, realiseerden sommige wetenschappers zich. Maar de patiënten waren wanhopig. En de snelheid waarmee de ziekte, alvleesklierkanker, vaak terugkeerde, zou in het voordeel van de wetenschappers kunnen werken: in voor- en tegenspoed zouden ze snel ontdekken of het vaccin hielp.
Op woensdag rapporteerden wetenschappers resultaten die de verwachtingen tartten. Het vaccin veroorzaakte een immuunrespons bij de helft van de behandelde patiënten, en bij die mensen kwam hun kanker niet terug tijdens het onderzoek, een bevinding die door externe experts als buitengewoon veelbelovend werd beschreven.
De studie, gepubliceerd in Nature, was een mijlpaal in de jarenlange beweging om kankervaccins te maken die zijn toegesneden op de tumoren van individuele patiënten.
Onderzoekers van het Memorial Sloan Kettering Cancer Center in New York, geleid door Dr. Vinod Balachandran, haalden tumoren van patiënten eruit en stuurden hun monsters naar Duitsland. Daar analyseerden wetenschappers van BioNTech, het bedrijf dat met Pfizer een zeer succesvol Covid-vaccin maakte, de genetische samenstelling van bepaalde eiwitten op het oppervlak van kankercellen.
Met behulp van deze genetische gegevens produceerden BioNTech-wetenschappers vervolgens gepersonaliseerde vaccins die ontworpen waren om het immuunsysteem van elke patiënt te leren de tumoren aan te vallen. Net als de Covid-vaccins van BioNTech waren de kankervaccins gebaseerd op messenger-RNA. In dit geval instrueerden de vaccins de cellen van de patiënten om enkele van dezelfde eiwitten te produceren die in hun verwijderde tumoren worden aangetroffen, wat mogelijk een immuunrespons opwekt die nuttig zou zijn tegen echte kankercellen.
“Dit is het eerste bewezen succes – en ik zal het een succes noemen, ondanks de voorlopige aard van de studie – van een mRNA-vaccin bij alvleesklierkanker,” zei Dr. Anirban Maitra, een ziektespecialist aan de Universiteit van Texas MD Anderson Cancer Center, die niet hebben deelgenomen aan de studie. “Volgens deze norm is het een mijlpaal.”
De studie was klein: slechts 16 patiënten, allemaal blank, kregen het vaccin, onderdeel van een behandelingsregime dat ook chemotherapie en een medicijn omvatte dat bedoeld was om te voorkomen dat tumoren de immuunresponsen van mensen ontwijken. En de studie kon andere factoren dan het vaccin niet volledig uitsluiten die bij sommige patiënten bijdroegen tot betere resultaten.
“Het is relatief vroeg,” zei Dr. Patrick Ott van het Dana-Farber Cancer Institute.
Afgezien daarvan “vormen de kosten een belangrijke belemmering voor een breder gebruik van dit soort vaccins”, zei Dr. Neeha Zaidi, specialist in pancreaskanker aan de Johns Hopkins University School of Medicine. Dit kan mogelijk leiden tot ongelijkheden in de toegang.
Maar het simpele feit dat wetenschappers zo snel gepersonaliseerde kankervaccins konden creëren, kwaliteitscontrole en afleveren – patiënten begonnen de injecties ongeveer negen weken nadat hun tumoren waren verwijderd intraveneus te krijgen – was een veelbelovend teken, zeiden de experts.
Sinds de start van het onderzoek in december 2019 heeft BioNTech het proces verkort tot minder dan zes weken, zei Dr. Ugur Sahin, mede-oprichter van het bedrijf, die aan het onderzoek werkte. Uiteindelijk wil het bedrijf in vier weken kankervaccins kunnen maken.
En sinds het ongeveer tien jaar geleden begon met het testen van de vaccins, heeft BioNTech de kosten verlaagd van ongeveer $ 350.000 per dosis tot minder dan $ 100.000 door delen van de productie te automatiseren, zei Dr. Sahin.
Een gepersonaliseerd mRNA-vaccin, ontwikkeld door Moderna en Merck, verminderde het risico op terugval bij patiënten die een operatie ondergingen voor melanoom, een type huidkanker, kondigden de bedrijven vorige maand aan. Maar de laatste studie legde de lat hoger door zich te richten op alvleesklierkanker, waarvan wordt gedacht dat er minder genetische veranderingen zijn die het rijp zouden maken voor vaccinbehandelingen.
Bij patiënten die niet leken te reageren op het vaccin, had de kanker de neiging om ongeveer 13 maanden na de operatie terug te keren. De reagerende patiënten vertoonden echter geen tekenen van terugval tijdens de follow-up van ongeveer 18 maanden.
Intrigerend genoeg vertoonde één patiënt tekenen van een door een vaccin geactiveerde immuunrespons in de lever nadat zich daar een ongewone groei had ontwikkeld. De groei verdween later bij beeldvormingstests.
“Het is anekdotisch, maar het zijn mooie bevestigende gegevens dat het vaccin in deze andere tumorgebieden kan komen”, zei dr. Nina Bhardwaj, die kankervaccins bestudeert aan de Icahn School of Medicine op de berg Sinaï.
Wetenschappers hebben tientallen jaren geworsteld om kankervaccins te maken, deels omdat ze het immuunsysteem hebben getraind op eiwitten die in tumoren en in normale cellen worden aangetroffen.
Maar het afstemmen van vaccins op gemuteerde eiwitten die alleen in kankercellen worden aangetroffen, heeft mogelijk geholpen om sterkere immuunresponsen op te wekken en heeft nieuwe wegen geopend voor de behandeling van elke kankerpatiënt, zei Ira Mellman, vice-president van kankerimmunologie bij Genentech, die het vaccin voor pancreaskanker ontwikkelde met BioNTech.
“Alleen het proof of concept dat kankervaccins echt iets kunnen doen na, ik weet het niet, dertig jaar van falen, het is waarschijnlijk geen slechte zaak,” zei Dr. Mellman. “Daar beginnen we mee.”
